Przewodnik filozoficznej lektury

Przewodnik filozoficznej lektury

Zdarza się, że niektóre artykuły czy teksty filozoficzne nie będą miały dla ciebie sensu. Dzieje się tak zazwyczaj dlatego, że omawiają one abstrakcyjne problemy i idee, o których zbyt często nie rozmyślamy. Mogą również zawierać słowa o ścisłym znaczeniu filozoficznym, których zwykle (w ten sposób) nie używamy. Czasem argumentacja bądź cel danego tekstu nie jest oczywisty. Bywa, że poziom komplikacji językowej, czy nieuporządkowane tłumaczenie, sprawiają, że trzeba czytać tekst „linijka po linijce” (moje doświadczenia pokazują, że większości książek filozoficznych nie da się przeczytać szybciej niż w ok. 3 dni...). Tutaj można znaleźć kilka wskazówek, które mogą pomóc w przyswojeniu tekstów filozoficznych.

Przejrzyj artykuł, by odnaleźć wnioski i rozpoznać strukturę myśli i argumentacji

Dobrym sposobem na rozpoczęcie lektury trudnego tekstu filozoficznego jest wstępne przejrzenie i odnalezienie potencjalnej tezy (tez), którą autor proponuje i broni. Należy przy tym zwrócić uwagę na początkowe i końcowe akapity, gdyż tam zazwyczaj można znaleźć wskazówki pomocne w poszukiwaniach. Gdy uda ci się odnaleźć pewne sformułowanie naczelnej tezy tekstu, wówczas spróbuj ją sparafrazować, oddać swoimi słowami. To pomoże ci w zrozumieniu tego, do czego dążył autor. W trakcie przeglądania tekstu warto przyjrzeć się wnioskom i argumentacji poszczególnych jego części.

Czym jest struktura myśli? Czasami autor tekstu na samym początku wskazuje jak będzie wyglądać proces argumentacji (jest to typowe dla tekstów rodem z filozofii analitycznej). Wówczas twoja praca jest łatwiejsza. Zazwyczaj jednak nie jest tak dobrze. Filozofowie nie piszą np.: „To jest wniosek, do którego chcę cię przekonać, a oto argumenty przemawiające za nim...”

Autorzy tekstów filozoficznych często mieszają argumentację główną z różnymi pobocznymi myślami, bądź dowodami na rzecz przyjmowanych przesłanek. Argumentacja często może mieć skomplikowaną formę – nie wszystko, co autor powie, musi mieć pozytywne wnioski; często będzie używał różnych eksperymentów myślowych, badał wprowadzane rozróżnienia lub analizował poglądy, które są jego zdaniem błędne/poprawne. Dlatego warto sobie, choćby pobieżnie, prześledzić i rozrysować ową strukturę tekstu. Pamiętaj, aby nie mieszać argumentacji pobocznej z główną – dokładne rozrysowanie tez i owej struktury myśli to właściwe zadanie pierwszej fazy czytania tekstu.

Zacznij od początku i uważnie przeczytaj tekst

Gdy już udało się odnaleźć główną tezę oraz przeanalizować strukturę argumentacji i myśli czytanego tekstu, wówczas można przystąpić do właściwej lektury. Bardzo ważne jest, aby wiązać ze sobą poszczególne części tekstu oraz pamiętać o właściwym celu autora – w jaki sposób dane zdanie/część tekstu wspiera główną tezę?

Zwróć szczególną uwagę na miejsca, w których autor wyraźnie wskazuje na to, co ma na myśli używając danego słowa oraz w których dokonuje rozróżnień i założeń, które są podstawą jego rozważań. Pamiętaj, że to, co myślisz, że autor myśli, może być tylko jedną z wielu interpretacji – z czego Twoja może być po prostu błędna. W przypadku lektury warto poddawać swoją krytykę wątpliwościom i podchodzić do tekstu z pokorą i życzliwością.

Co gorsza, przygotowując się do lektury tekstów filozoficznych należy pogodzić się z tym, że przeczytasz je więcej niż raz – inaczej nie uda ci się ich właściwie zrozumieć. Na intelektualne „przetrawienie” filozoficznych argumentów potrzeba czasu, wysiłku i koncentracji. Z pewnością nie zrozumiesz wiele z tekstu, który przeczytasz tylko raz. Warto także przystąpić do pierwszej lektury nie w przeddzień lub bezpośrednio przed zajęciami. Z pewnością dyskusja nad tekstem rozumianym przez wszystkich uczestników zajęć jest znacznie przyjemniejsza.

Przemyśl i oceń argumentację autora

Oczywiście, możesz poddać ocenie argumentację zawartą w tekście jedynie wtedy, gdy właściwie odczytasz i zrozumiesz strukturę argumentacji. Kiedy wreszcie dojdziesz do tego punktu, zacznij zadawać sobie różnego rodzaju pytania: czy zgadzasz się z autorem? Jeśli nie, to co jest błędem w jego rozumowaniu? Czy opiera się na fałszywych przesłankach (i dlaczego są one fałszywe)? Czy odnalazłeś założenie, które jest fałszywe, a które nie jest jasno wypowiedziane i opisane w tekście? Czy przyjmuje sądy, których właściwie nie uzasadnił, bądź ucieka od niektórych problemów?

Zdaje się, że często spotkasz się z dyskusjami filozoficznymi, które wydają się nieuporządkowane, a zawikłanie w argumentacji powoduje, że właściwie nie wiadomo kto ma rację. Nie ma przed tym ucieczki – jedynie ciężka praca i próba zrozumienia pozwoli ci nieco uporządkować i nadać sens takim debatom. Czasami jednak zgłębianie się w ich treść spowoduje, że dostrzeżesz jeszcze większe zaplątanie, które początkowo powodują wybuchy frustracji. Co gorsza, możesz nigdy nie dojść do ostatecznych wniosków. Na pewno jednak, gdy spróbujesz uporządkować daną dyskusję, to za każdym razem zrozumiesz niektóre problemy nieco lepiej. Tak właśnie rozwija się filozofia.

Czasami jeden filozoficzny problem rozgałęzia się na trzy kolejne, które dzielą się dalej i dalej... I najprawdopodobniej ani ty, ani ktokolwiek inny nie będzie w stanie zbadać łączących je związków. Musisz nauczyć się radzić sobie bez definitywnych i ostatecznych odpowiedzi. Nie będziesz w stanie uzasadnić pewnych opinii, bądź przyjąć danych filozoficznych argumentów, ponieważ będą one prowadzić ku innym kwestiom, jeszcze dla ciebie nieznanych. Jest to zupełnie normalne i wielu filozofów tak właśnie pracuje.

Opr. K. Wilczyński

na podstawie J. Prior, Guidelines on reading philosophy

URL: http://www.jimpryor.net/teaching/guidelines/reading.html

Created and maintained by jim.pryor@nyu.edu